Ένας από τους πιο «πολυφορεμένους» όρους στα μέσα μαζικής ενημέρωσης αλλά και στο διαδίκτυο το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι το Brain Drain (διαρροή επιστημονικού δυναμικού στο εξωτερικό), και όχι άδικα, αφού το συγκεκριμένο φαινόμενο τα τελευταία χρόνια έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις στη χώρα μας. Αν και πρόσφατα έχουν ξεκινήσει προσπάθειες επαναπατρισμού των Ελλήνων υπηκόων (Brain Gain) μέσω του Υπουργείου Εργασίας, τα αποτελέσματα είναι αμφιλεγόμενα.
Brain Drain – Τι είναι και ποιες οι αιτίες
Ο όρος “διαρροή επιστημονικού προσωπικού” αφορά “στη διεθνή μεταφορά πόρων, με τη μορφή ανθρώπινου κεφαλαίου, υψηλά εκπαιδευμένου προσωπικού από τις λιγότερο ανεπτυγμένες προς τις ανεπτυγμένες χώρες” (Βeine, 2008). Κάποιες από τις αιτίες που προκαλούν το φαινόμενο αυτό που είναι η ύπαρξη υψηλότερων μισθολογικών απολαβών στις χώρες προορισμού με βάση τους παγκοσμιοποιημένους κανόνες προσφοράς και ζήτησης εργασίας, η έλλειψη προοπτικών και ελπίδας για το μέλλον, οι διακρίσεις, η εδραίωση ενός μη αξιοκρατικού συστήματος (όπως ο νεποτισμός), η ελάχιστη προσήλωση στην έρευνα και στην καινοτομία κ.α.
Στην Ελλάδα σημαντικός παράγοντας πρόκλησης του Brain Drain αποτελεί το γεγονός πως το ποσοστό απορρόφησης από την αγορά εργασίας, είναι περιορισμένο σε σύγκριση με το σχετικά υψηλό ποσοστό αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης σύμφωνα με αναφορά στο ΑΠΕ-ΜΠΕ του κου Παναγιώτη Καπόπουλου, διευθυντή της Διεύθυνσης Οικονομικών Μελετών, με αφορμή τη δημοσιοποίηση της πρόσφατης (2019) μελέτης της τράπεζας με θέμα «Αποτελεσματικότητα του Εκπαιδευτικού Συστήματος και Μακροχρόνιος Ρυθμός Ανάπτυξης: Η Σημασία των Επενδύσεων στη Γνώση και την Ανάπτυξη Δεξιοτήτων».
Η συγκεκριμένη μελέτη κατέδειξε πως η δεκαετής οικονομική κρίση στην Ελλάδα είχε τις ακόλουθες δυσμενείς συνέπειες:
- Το Brain Drain (τάση εκροής εξειδικευμένου ανθρωπίνου δυναμικού)
- Τη μείωση του φυσικού παγίου κεφαλαίου της χώρας με αποτέλεσμα την εξασθένιση της παραγωγικότητας της εργασίας
- Τις περικοπές των δημοσίων δαπανών που οδήγησαν στις χρόνιες αδυναμίες του εκπαιδευτικού συστήματος
Πλέον το Ελληνικό ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί το νούμερο ένα «εξαγόμενο προϊόν» μεταξύ των εξαγόμενων αγαθών της χώρας, κατέχοντας την πρώτη θέση με αξία €12,9 δισ., σύμφωνα με έρευνα της Endeavor Greece (2016). Αθροιστικά, από το 2008 οι Έλληνες του Brain Drain έχουν παραγάγει περισσότερα από €50 δισ. ΑΕΠ στις νέες “πατρίδες” τους, με το ελληνικό κράτος να έχει δαπανήσει περί τα €8 δισ. για την εκπαίδευσή τους. Βέβαια το πρόβλημα της διαρροής ανθρώπινου δυναμικού προϋπήρχε της οικονομικής κρίσης, αλλά κατά τη διάρκειά της εντάθηκε.
Επιπλέον σύμφωνα με την Adecco Ελλάδας η οποία κατέγραψε τις απόψεις των εργοδοτών και των υποψηφίων εργαζομένων για την υφιστάμενη κατάσταση στην αγορά εργασίας, στο πλαίσιο της έρευνας, με τίτλο «Η Απασχολησιμότητα στην Ελλάδα, 2019», ένας στους τέσσερις εργαζόμενους και ανέργους συνεχίζει να αναζητά εργασία στο εξωτερικό, με το φαινόμενο Brain Drain να παραμένει στα ίδια επίπεδα με το 2018 (22%) έχοντας όμως περιοριστεί σε σχέση με τα προηγούμενα έτη της μεγάλης φυγής όπως για παράδειγμα συγκριτικά με το 2017 που το ποσοστό κυμάνθηκε στο 33%.
Κατά την συγκεκριμένη έρευνα η ανάσχεση της τάσης φυγής των υποψηφίων εργαζομένων σε χώρες εκτός της ημεδαπής σε συνδυασμό με στρατηγικές ενέργειες, θα μπορέσει να δώσει κίνητρα στους έλληνες υπηκόους, βοηθώντας τη χώρα να επανέλθει σε γρηγορότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Η συγκεκριμένη έρευνα επίσης κατέγραψε απόκλιση στη γνώμη εργοδοτών και υποψηφίων εργαζομένων, αναφορικά με το βαθμό στον οποίο οι εργαζόμενοι διαθέτουν το επιθυμητό μείγμα δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα μεγάλο ποσοστό των επιχειρήσεων δείχνουν να μη διαθέτουν δομημένη στρατηγική «Employer Branding», προκειμένου να προσελκύσουν τα κατάλληλα ταλέντα.
Η έρευνα της ICAP
Ιδιαίτερα κατατοπιστική είναι η σχετική διεθνής έρευνα της ICAP, People Solutions (από 27 Μαρτίου έως 8 Μαΐου 2019) που διεξήχθη για πέμπτη συνεχή χρονιά με σκοπό τη διερεύνηση του φαινομένου της μετανάστευσης ανθρώπινου κεφαλαίου καθώς και τους παράγοντες που θα μπορούσαν να συντελέσουν στην επιστροφή τους στην Ελλάδα. Οι απόδημοι έλληνες μεγαλώνουν ηλικιακά, στήνοντας τη ζωή τους στο εξωτερικό, δημιουργώντας οικογένεια και δεσμούς, καταλαμβάνοντας υψηλότερες ιεραρχικά θέσεις, κερδίζοντας παράλληλα περισσότερα χρήματα. Οπότε όσο περισσότερο επιτυγχάνουν στις νέες τους πατρίδες, τόσο λιγότερες οι πιθανότητες επιστροφής τους. Το μεγαλύτερο ποσοστό εξ αυτών (75%) εργάζεται στην Ευρώπη, στο Ηνωμένο Βασίλειο το 24%, το 9% στις ΗΠΑ και ένα 5% στην Αυστραλία με τους κλάδους στους οποίους απασχολούνται οι έλληνες υπήκοοι να είναι η πληροφορική, ο τραπεζικός, ο οικονομικός και ασφαλιστικός κλάδος και ακολουθούν οι υπηρεσίες προς επιχειρήσεις, η επιστήμη και έρευνα και η εκπαίδευση.
Επί του συνολικού ποσοστού της συγκεκριμένης έρευνας το 60% μετακινήθηκε στο εξωτερικό, αφότου είχε ήδη δουλέψει στην Ελλάδα και οι λόγοι που τους οδήγησαν στην απόφαση αυτή είναι η έλλειψη αξιοκρατίας και η διαφθορά στη χώρα μας, αλλά και η γενικευμένη αβεβαιότητα. Συμπληρωματικά από αυτούς που συμμετείχαν στην περσινή έρευνα. πίσω επέστρεψε το 5%, με το 51% να το πραγματοποιεί επειδή αγαπά την Ελλάδα και το 36% διότι επιθυμεί να κάνει οικογένεια. Για αυτούς που παραμένουν εκτός, το 56% δηλώνει πως θα επέστρεφαν πίσω λόγω οικογενειακών λόγων ενώ το 2015, οι περισσότεροι απόδημοι Έλληνες δήλωναν ότι θα γυρνούσαν κυρίως για το κλίμα και τον τρόπο ζωής στην Ελλάδα. Τέλος το 42% όσων ζουν στο εξωτερικό, δεν σκοπεύει να γυρίσει πίσω, (με πριν από λίγα χρόνια το ποσοστό αυτό να κυμαίνεται στο 30%), ενώ το 45% πιθανά να επιστρέψει στην Ελλάδα σε τρία χρόνια, με το 41% από αυτούς να έχει ήδη συμπληρώσει 5-9 χρόνια στο εξωτερικό.
Πρόσφατα παρουσιάστηκε από τον υπουργό Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων κο Γιάννη Βρούτση η πρώτη πιλοτική δράση Rebrain Greece – «Ελλάδα Ξανά». Το πρόγραμμα έχει ως στόχο τον επαναπατρισμό 500 Ελλήνων εργαζομένων–υψηλού επιπέδου επιστημόνων–που εργάζονται στο εξωτερικό. Το πρόγραμμα βασίζεται σε μια νέα ψηφιακή πλατφόρμα στην οποία οι Έλληνες θα καταγραφούν ούτως ώστε να μπορέσουν να απορροφηθούν στην αγορά εργασίας πάνω στις νέες τεχνολογίες όπου παρατηρείται σχετική έλλειψη ενώ οι θέσεις απευθύνονται σε επιστήμονες τουλάχιστον ενός έτους, ηλικίας 25-40 ετών, μεταπτυχιακού επιπέδου, με την ελάχιστη αμοιβή στις 3.000 €. Οι εταιρείες υποχρεούνται να χρηματοδοτούν το 70% περίπου της ελάχιστης αμοιβής για ένα χρόνο, με υποχρέωση διατήρησης του εργαζόμενου με την ίδια χρηματική απολαβή για άλλους 12 τουλάχιστον μήνες.
Η φυγή των Ελλήνων επιστημόνων στο εξωτερικό συνιστά μία τεράστια απώλεια κοινωνικής, πολιτιστικής, εθνικής και αναπτυξιακής δυναμικής με την ελληνική οικονομία να υφίσταται τα αποτελέσματα της διαρροής αυτής, με ελλείψεις σε κλάδους όπως η ιατρική και η πληροφορική. Για μπορέσουν να επιστρέψουν οι έλληνες επιστήμονες που έχουν μετοικήσει στο εξωτερικό, θα πρέπει να εξαλειφθούν οι λόγοι που τους οδήγησαν σε αυτήν την απόφαση, οπότε απαιτείται αλλαγή του προτύπου οικονομικής ανάπτυξης της χώρας σε μεσομακροπρόθεσμη βάση, κάτι που θέλει μεγάλη προσπάθεια, όντας η χώρα ακόμη σε «θεμέλια» που βρίσκονται υπό τις «μετασεισμικές δονήσεις» της οικονομικής ύφεσης.